noord nederland
randstad noordVleugel
Nederland
zuid nederland
Randstad zuidvleugel
oost nederland
Market Intelligence
NEDERLAND IN ZICHT
Drenthe, Fryslân en Groningen
Ontwikkeling per sector tussen 1996 en 2021. Index 1996 = 100
• Noord-Drenthe • Zuidoost-Drenthe • Zuidwest-Drenthe • Noord-Friesland • Zuidoost-Friesland
de regio noord omvat de volgende gebieden
• Zuidwest-Friesland • Delfzijl en omgeving • Oost-Groningen • Overig Groningen
De aanbod/opname-ratio in regio Noord is 4,5:1. Hiermee is er sprake van een iets ruimere markt dan de Nederlandse markt. De opname van 2021 ligt onder het langjarig gemiddelde (-14%). Met een tophuur van EUR 145,- per vierkante meter per jaar in Groningen is dit de laagste tophuur van alle regio's. De kantoorleegstand in regio Noord bedraagt 4,9% en ligt daarmee onder het Nederlands gemiddelde en onder de frictieleegstand. Deze krapte komt mede door een hoge opname van het kansrijke kantoorvastgoed in 2021. Gemiddeld genomen werd er meer kansrijk kantoorvastgoed opgenomen in regio Noord dan in Nederland. In regio Noord is het kansrijke aanbod bijna volledig opgedroogd.
De voorraad van industrieel vastgoed in regio Noord-Nderland is met 2% gestegen sinds 2016. In 2021 werd ongeveer 167.000 vierkante meter industrieel vastgoed opgenomen in de regio Noord, een stijging van 25% ten opzichte van 2020. Het aanbod in de regio is sinds 2016 meer dan 50% gedaald. Van de volledige vooraad in regio Noord is nog maar 0,6% per direct beschikbaar. De aanbod/opname-ratio van regio Noord komt uit op 1,6:1, waarmee er sprake is van een krappere marktsituatie dan de Nederlandse markt.
In Noord-Nederland is de kleinste logistieke voorraad te vinden, waardoor de dynamiek relatief laag is. In 2021 kwam de logistieke opname uit op 18.600 vierkante meter, waarmee de opname hoger ligt dan het langjarig gemiddelde. Het aanbod is met 30% gedaald. Met een aanbod/opname-ratio van 2,0 is de logistieke markt in Noord-Nederland de meest ruime markt van alle regio's.
kantorenmarkt
industrial markt
logistieke markt
Regionale economie
Het economisch profiel van regio Noord-Nederland kenmerkt zich door een sterk aandeel industrie-gerelateerde sectoren. Ondanks dat industrie-gerelateerde sectoren sterk vertegenwoordigd zijn in de regio, is er een dalende ontwikkeling van de bruto toegevoegde waarde waarneembaar. Dit valt vooral te wijten aan de krimp van de sector delfstoffenwinning, een sector waarin de regio, ten opzichte van Nederland, momenteel een hoge mate van concentratie van kent.
Ten nadele van het industrie-gerelateerde aandeel binnen de totale bruto toegevoegde waarde neemt het aandeel van de kantoorgerelateerde sectoren binnen regio Noord-Nederland toe. De ontwikkeling van de bruto toegevoegde waarde van de kantoorgerelateerde sectoren laat een sterk groeipatroon zien. Deze groei wordt voornamelijk gevoed door de groei binnen de sector informatie en communicatie. Een trend die zich ook op landelijk niveau manifesteert.
De ontwikkeling van de bruto toegevoegde waarde van de logistieke sector laat een fluctuerend patroon zien. Deze sector kent een klein aandeel in het economisch profiel van regio Noord en is daarom gevoeliger dan de industrie- en kantoorgerelateerde sectoren.
bruto toegevoegde waarde naar sector
2000
2005
2010
2025
2020
2015
80
100
120
140
160
Industrie
Kantoor
Logistiek
Overig
De kantoorgerelateerde werkgelegenheid is vanaf 1996 sterk toegenomen in regio Noord. Een trend die samenvalt met de ontwikkeling van de bruto toegevoegde waarde. Het aandeel van de kantoorgerelateerde sectoren is namelijk, ten nadele de industrie-gerelateerde sectoren, toegenomen. De sterke groei van de werkgelegenheid van kantoorgerelateerde sectoren komt voornamelijk voort uit de groei binnen de advies en onderzoek sector alsmede de informatie als communicatie sector. Deze laatste sector is eveneens de aanjager van de groei van de bruto toegevoegde waarde van de kantoorgerelateerde sectoren.
De ontwikkeling van de industrie-gerelateerde werkgelegenheid laat een golvend beloop zien. Het aandeel in de totale bruto toegevoegde waarde neemt sinds 1996 gestaag af, mede door de daling van de delfstoffenwinning sector. Ook deze sector speelt een grote rol in de daling van de industrie-gerelateerde werkgelegenheid. Van de industrie-gerelateerde sectoren laten de sectoren watermanagement en groot- en detailhandel een sterke groei zien.
Het aantal banen in de logistieke sector laat tussen 2011 en 2014 een daling zien, waarna er tussen 2015 en 2019 weer een stijging te zien is. Dat de groei van de logistieke sector lager is dan de industrie-gerelateerde en kantoorgerelateerde werkgelegenheid valt mede te verklaren doordat regio Noord geen onderdeel is van de logistieke corridor richting o.a. Duitsland.
Naar sector, regio Noord, index 1996 = 100
Regionale Ontwikkeling werkgelegenheid
1996
mate van regionale oververtegenwoordiging t.o.v. Nederlands gemiddelde (1,0)
Top 5 specialisaties
0
1
2
3
Delftstoffenwinning
Landbouw, bosbouw en visserij
Gezondheids- en welzijnzorg
Watermanagement
opleidingsniveau
26,4%
27,5%
46,1%
Marktdynamiek
Kantorenmarkt, regio Noord, in m2
OPNAME EN AANBOD
2016
2017
2019
2018
2021
100.000
200.000
300.000
400.000
1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
6,0
7,0
8,0
9,0
600.000
500.000
Industrial markt, regio Noord, in m2
0,5
1,5
2,5
3,5
4,5
10.000
20.000
30.000
40.000
50.000
60.000
Logistieke markt, regio Noord, in m2
800.000
1.000.000
1.200.000
Voorraad en leegstand
40.000.000
30.000.000
20.000.000
10.000.000
3.000.000
2.000.000
0%
1%
2%
3%
4%
5%
6%
12%
8%
1,4%
1,0%
0,8%
0,4%
0,0%
4,8%
0,6%
0,9%
Regio Noord
opname per kanslabel
aanbod per kanslabel
74%
23%
29%
71%
Kansrijk
Kanshebbend
Kansarm
Voorraad (in m2)
Leegstand (in %)
Opname
Aanbod
Aanbod/opname ratio
Wetenschappelijk beroepsniveau
Ten opzichte van Nederland kent regio Noord, op basis van het aantal banen, een sterke specialisatie in de sectoren delftstoffenwinning, landbouw, gezondheids- en welzijnszorg, industrie en watermanagement. Hoewel het aandeel van kantoorgerelateerde sectoren in de totale bruto toegevoegde waarde van de regio de laatste jaren is toegenomen én hoewel de kantoorgerelateerde sectoren een sterke groei in werkgelegenheid laat zien, kent regio Noord een hoge mate van concentratie van industrie-gerelateerde sectoren. Drie van de vijf sterk vertegenwoordigde sectoren, zijn namelijk industie-gerelateerd. Dit ligt dan ook in lijn met het economisch profiel van regio Noord: deze industrie-gerelateerde sectoren hebben in de regio het grootste aandeel in de totale bruto toegevoegde waarde. De groei van deze bruto toegevoegde waarde laat eveneens een stabiel patroon zien. Ondanks de sterke vertegenwoordiging van de sectoren delfstoffenwinning en industrie, vlakt de werkgelegenheidsgroei van deze sectoren af. De werkgelegenheid van de sector watermanagement laat daarentegen wel een sterke ontwikkeling zien. In zijn totaliteit laten de industrie-gerelateerde sectoren stabiele werkgelegenheidsgroei zien.
Top 5 specialisaties regio Noord
Het economisch profiel van een regio, straalt ook af op de verdeling van het opleidingsniveau. Regio's waarin kantoor-gerelateerde sectoren dominant zijn, hebben vaak een hoger percentage hoog opgeleiden, in vergelijking met regio's waarin industrie-gerelateerde of logistiek-gerelateerde sectoren dominant zijn.
Opleidingsniveau
Werkgelegenheid
Gespecialiseerd vakmanschap
Basisvakmanschap
Jos Hesselink
jos.hesselink@cushwake.com
Willemijn van den Hoek
stijn.martens@cushwake.com
Stijn Martens
Research Lead Netherlands
Consultant Research
Data Analyst
contact
willemijn.vandenhoek@cushwake.com
56%
13%
31%
19%
51%
randstad noordvleugel
Flevoland, Noord-Holland, Utrecht en Zuid-Holland
• Flevoland • Agglomeratie Haarlem • Groot-Amsterdam • Het Gooi en Vechtstreek • Zaanstreek • Utrecht • Agglomeratie Leiden en Bollenstreek
de regio noordvleugel omvat de volgende gebieden
De opname in de regio Noord-Vleugel is met 17% gestegen ten opzichte van 2020. Dit komt mede doordat huisvestingstrajecten van grotere organisaties die in 2020 werden stilgezet in 2021 weer werden opgestart. Het aanbod is met 7% gestegen. Deze stijging komt mede door een groot aantal nieuwbouwprojecten die die in aanbouw zijn of opgeleverd gaan worden. Mede door de toevoeging van kwalitatiaf hoogwaardige kantoorruimte is de verwachting dat de opname in 2022 hoger dan gemiddeld uit zal vallen. De aanbod/opname-ratio is 4,1:1 waarmee de markt in Noord-Vleugel krapper is dan de Nederlandse markt. Met een tophuurprijs van EUR 500,- per vierkante meter wordt in de regio Noord-Vleugel verreweg de hoogste huurprijs van Nederland betaald. Deze huurniveaus worden betaald in het centrum van Amsterdam en op de Zuidas. De leegstand in regio Noord-Vleugel is lager dan het landelijke cijfer. De grootste transactie van 2021 is de verhuizing van De Brauw, Blackstone & Westbroek van The Rock naar een nieuw kantoor van 19.000 m2 in Tripolis Park.
De voorraad in regio Noord-Vleugel is met 2% gestegen sinds 2016. De opname in regio Noord-Vleugel is met 35% gegroeid ten opzichte van 2020, hiermee herstelt de markt zich weer enigszins. Het aanbod in de regio is sinds 2016 bijna 56% gedaald. Van de volledige vooraad in regio Noord-Vleugel is momenteel slechts 1,7% per direct beschikbaar. De aanbod/opname-ratio van regio Noord komt uit op 1,4:1, waarmee er sprake is van een krappere marktsituatie dan de Nederlandse markt. Wanneer er geen aanbod meer bij komt zal de markt steeds meer naar een ongezonde situatie bewegen, waardoor de vraag naar bedrijfsruimte elders geconcretiseerd gaat worden.
In regio Noord-Vleugel is de logistieke voorraad sinds 2016 gegroeid met 41% De logistieke opname in 2021 kwam uit op 382.000 vierkante meter, een daling van 18% ten opzichte van 2020. Voor het eerst sinds jaren overstijgt het logistieke aanbod de logistieke opname in deze regio. Dit komt doordat ruim 220.000 vierkante meter logistieke ruimte in aanbouw is. Doordat de opname achterbleef op 2020 en het aanbod is gestegen is er in 2021 sprake van een ruimere marktsituatie dan in 2020. Desondanks heerst er nog steeds krapte op de markt (1,2:1).
De kantoorgerelateerde sectoren kennen het grootste aandeel binnen de totale bruto toegevoegde waarde van de Noord-Vleugel. Deze kantoorgerelateerde sectoren hebben eveneens de sterkste groei laten zien. De sterke ontwikkeling van de informatie en communicatie sector heeft hierin een rol gespeeld. Een trend die landelijk eveneens terug te zien is.
Hoewel het aandeel van de industrie-gerelateerde sectoren kleiner is dan het aandeel van de kantoorgerelateerde sectoren binnen de bruto toegevoegde waarde, laten de industrie-gerelateerde sectoren eveneens een sterke ontwikkeling zien van de bruto toegevoegde waarde. Met name de groot- en detailhandel is een aanjager van deze groei.
De logistieke sector heeft een beperkt aandeel binnen de totale bruto toegevoegde waarde van de Noord-Vleugel. De bruto toegevoegde waarde van de logistieke sector kent vanaf 2010 een stabiel groeipatroon. Ten opzichte van 2019 is de groei in 2020 gedaald, mede door de uitbraak van COVID-19 en het ontwrichtende effect van de pandemie op de wereldhandel.
De kantoorgerelateerde werkgelegenheid laat een sterke groei zien binnen de Noord-Vleugel. Deze groei ligt in lijn met het economisch profiel van de regio: ook de bruto toegevoegde waarde ontwikkeling van deze kantoorgerelateerde sectoren laat, ten opzichte van de andere sectoren, de sterkste groei zien. De groei in werkgelegenheid wordt vooral gevoed door de sectoren advies en onderzoek en informatie en communicatie.
De ontwikkeling van de industrie-werkgelegenheid laat een stabiel patroon zien, met een sterker stijging vanaf 2015. De groei in industrie-werkgelegenheid wordt vooral gevoed door de sectoren delfstoffenwinning en watermanagement.
Hoewel de logistieke sector maar een beperkt aandeel heeft binnen de totale bruto toegevoegde waarde van de Noord-Vleugel, laat deze sector sinds 2015 een sterke groei in werkgelegenheid zien en komt daarmee procentueel hoger uit dan de industrie-gerelateerde werkgelegenheid. De nabijheid van Schiphol is hierbij een mogelijk verklarende factor.
180
Financiële instellingen
Informatie en communicatie
Cultuur, sport en recreatie
Advies en onderzoek
Logies-, maaltijd- en drankverstrekking
Kantorenmarkt, regio Noord-Vleugel, in m2
1.500.000
1.800.000
Industrial markt, regio Noord-Vleugel, in m2
700.000
Logistieke markt, regio Noord-Vleugel, in m2
0,4
0,8
1,2
1,6
4.000.000
5.000.000
6.000.000
7.000.000
8.000.000
14%
10%
Regio Noord-Vleugel
38%
45%
18%
Ten opzichte van Nederland kent de Noord-Vleugel, op basis van het aantal banen, een sterke mate van concentratie van de sectoren financiële instellingen, informatie en communicatie, cultuur, sport en recreatie, advies en onderzoek en logies-, maaltijd- en drankverstrekking. Drie van de vijf sterk vertegenwoordige sectoren zijn daarmee kantoorgerelateerd. Dit ligt eveneens in lijn met het economisch profiel van de Noord-Vleugel, waarbij de kantoorgerelateerde sectoren het grootste aandeel hebben in de totale bruto toegevoegde waarde. Daarnaast laten de kantoorgerelateerde sectoren ook de sterkste groei zien in de bruto toegevoegde waarde. De sectoren logies-, maaltijd- en drankverstrekking en cultuur, sport en recreatie sector worden gezien als faciliterend voor kantoorhoudende organisaties. Een concentratie van deze sectoren is dan ook geen onlogisch gevolg. De kantoor-gerelateerde werkgelegenheid maakt in de Noord-Vleugel een sterke groei door. Deze groei valt vooral toe te schrijven aan de informatie en communicatie sector en de advies en onderzoek sector, sectoren die beide als specialisatie van de regio kunnen worden aangemerkt.
Top 5 specialisaties regio Noord-Vleugel
200
220
2.500.000
1.400.000
1.600.000
12.000.000
16.000.000
66%
26%
Naar sector, regio Noord-Vleugel, index 1996 = 100
0,6
1,8
39%
25%
37%
Gelderland en Overijssel
• Achterhoek • Arnhem/Nijmegen • Veluwe • Zuidwest-Gelderland
de regio oost omvat de volgende gebieden
• Noord-Overijssel • Twente • Zuidwest-Overijssel
De opname in regio Oost is met 3% gedaald ten opzichte van 2020. Het aanbod is in 2021 met 25% gedaald ten opzichte van het voorgaande jaar. De tophuurprijs van EUR 170,- per vierkante meter is gestegen in regio Oost en wordt betaald in het Stationsgebied van Arnhem. De leegstand in regio Oost-Nederland is de afgelopen jaren aan het dalen en beslaat nu 9,1%. Ten opzichte van 2016 is de leegstand met meer dan 40% afgenomen. Desondanks ligt de leegstand nog boven het Nederlands gemiddelde.
De voorraad in regio Oost-Nederland is met 5% gestegen sinds 2016. De opname in regio Oost is met 14% gegroeid ten opzichte van 2020. Daarnaast is de opname in 2021 ook boven het langjarig gemiddelde uitgekomen. Het aanbod is sinds 2016 met 48% gedaald. Van de volledige vooraad in regio Oost is momenteel slechts 1,5% per direct beschikbaar. De aanbod/opname-ratio van regio Noord komt uit op 1,6:1, waarmee er sprake is van een krappere marktsituatie dan de Nederlandse markt.
In regio Oost-Nederland is de logistieke voorraad sinds 2016 gegroeid met 30%. De logistieke opname in 2021 kwam uit op 262.000 vierkante meter, een daling van 8% ten opzichte van 2020. Het aanbod daalde met 16%. De aanbod/opname-ratio komt uit 1,2:1, waarmee er sprake is van een ruimere markt dan de Nederlandse markt.
In regio Nederland-Oost zijn de industrie-gerelateerde sectoren het sterkst vertegenwoordigd in de totale bruto toegevoegde waarde, gevolgd door de kantoorgerelateerde sectoren. Hoewel het aandeel van de logistiek-gerelateerde sector klein is, laat deze sector net name tussen 2015 en 2019 een sterke groei zien.
De ontwikkeling van de bruto toegevoegde waarde van de industrie-gerelateerde sectoren laat stabiel groeipatroon zien, de groei wordt vooral gevoed door de ontwikkeling van de sector energie.
Een stabiele groei komt ook terug in de ontwikkeling van de bruto toegevoegde waarde van de kantoorgerelateerde sectoren. De informatie- en communicatie sector speelt hierin een sterke rol. Deze sector laat landelijk ook een sterke ontwikkeling zien.
Hoewel de industrie-gerelateerde sectoren het sterkst vergetenwoordigd zijn in de totale bruto toegevoegde waarde, laat de industrie-werkgelegenheid, ten opzichte van de andere sectoren, de minst sterke groei zien. De groei die waarneembaar is wordt vooral gevoed door de sectoren watermanagement en groot- en detailhandel.
De kantoorwerkgelegenheid laat de sterkste groei zien in regio Oost. Deze groei valt toe te schrijven aan de stijging van de werkgelegenheid in de sectoren informatie en communicatie en advies en onderzoek.
De ontwikkeling van werkgelegenheid in de logistieke sector laat een fluctuerend verloop zien, maar maakt sinds 2014 een sterke stijging door. Een patroon wat eveneens terug te zien is bij de ontwikkeling van de bruto toegevoegde waarde van deze sector.
Naar sector, regio Oost, index 1996 = 100
Energiesector
Gezondheids- en welzijnszorg
Kantorenmarkt, regio Oost, in m2
Industrial markt, regio Oost, in m2
Logistieke markt, regio Oost, in m2
0,2
1,4
16%
2,0%
1,5%
0,5%
9,1%
2,8%
Regio Oost
60%
21%
Ten opzichte van Nederland kent de regio Oost, op basis van het aantal banen, een sterke concentratie van de sectoren energie, industrie, watermanagement, landbouw en gezondheids- en welzijnszorg. Drie van de vijf sterk vertegenwoordigde sectoren in regio Oost zijn daarmee industrie-gerelateerde sectoren. De industrie-gerelateerde sectoren hebben eveneens het grooste aandeel in de totale bruto toegevoegde waarde van de regio. Opvallend is dat de sectoren energie en watermanagement, die eveneens sterk vertegenwoordigd zijn, ook aanjagers zijn achter de groei van de bruto toegevoegde waarde van de industrie-gerelateerde sectoren. Ondanks dat de kantoorgerelateerde sectoren alsmede de logistiek-gerelateerde sector een sterkere groei in werkgelegenheid laat zien, is de werkgelegenheidsgroei in regio Oost stabiel. Deze groei wordt met name gefaciliteerd door de groei in de sector watermanagement. De specialisatie in watermanagement ligt daarmee in lijn.
Top 5 specialisaties regio Oost
240
3,5%
3,0%
2,5%
60.000.000
70.000.000
50.000.000
32%
57%
28,4%
28,2%
43,4%
Zuid nederland
Limburg en Noord-Brabant
• Midden-Limburg • Noord-Limburg • Zuid-Limburg • Midden-Noord-Brabant • Noordoost-Noord-Brabant • Zuidoost-Noord-Brabant
de regio Zuid omvat de volgende gebieden
• Midden-Noord-Brabant • Noordoost-Noord-Brabant • Zuidoost-Noord-Brabant
De opname in deze regio is in 2021 met 10% gedaald ten opzichte van 2020. Het aanbod is ten opzichte van 2020 met 19% gedaald. De aanbod/opname-ratio komt in 2021 op 5,9:1, waardoor er sprake is van een ruimere markt dan in Nederland als geheel. De tophuurprijs van EUR 225,- per vierkante meter is gestegen in regio Zuid en wordt betaald in het Stationsgebied van Eindhoven. In de regio Zuid was een lagere opname in het kansrijke segment ten opzichte van de Nederlandse markt. Mogelijk hangt dit samen met het kansrijke aanbod, wat ook lager is in de regio Zuid in vergelijking met Nederland. De leegstand in regio Zuid-Nederland is lager dan de landelijke leegstand.
De voorraad in regio Zuid-Nederland is de grootste voorraad van alle regio's en 3% gegroeid sinds 2016. De opname in regio Zuid is de hoogste van alle regio's en is met 65% gegroeid ten opzichte van 2020. Daarnaast is de opname in 2021 boven het langjarig gemiddelde uitgekomen (33%). Het aanbod is sinds 2016 met 22% gedaald. Van de volledige vooraad in regio Zuid is nog maar 1,8% per direct beschikbaar. De aanbod/opname-ratio van regio Zuid komt uit op 2,0:1, waarmee er sprake is van een ruimere marktsituatie dan de Nederlandse markt. Van alle regio's is in Zuid de meest ruime marktverhouding te vinden.
In regio Zuid-Nederland is de grootste logistieke voorraad te vinden. Dat was in 2016 al, en desondanks is de voorraad sindsdien gegroeid met meer dan 40%. De logistieke opname in 2021 kwam uit op 934.000 vierkante meter, een stijging van 64% ten opzichte van 2020. Het aanbod daalde met 6%. De aanbod/opname-ratio komt uit 0,6:1, waarmee er sprake is van een krappere markt dan de Nederlandse markt als geheel. De grootste logistieke transactie van 2021 werd in Echt gerealiseerd, waar Lidl 99.000 vierkante meter in gebruik gaat nemen.
In regio Nederland-Zuid zijn de industrie-gerelateerde sectoren het sterkst vertegenwoordigd in de totale bruto toegevoegde waarde, gevolgd door de kantoorgerelateerde sectoren. Hoewel het aandeel van de logistie- gerelateerde sector klein is, laat deze sector met name tussen 2015 en 2019 een sterke groei zien. Logischerwijs valt de sterke ontwikkeling samen met de geografische positie als 'gateway to Europe' van regio Zuid.
De ontwikkeling van de bruto toegevoegde waarde van de industrie-gerelateerde sectoren laat een stabiel groeipatroon zien, een groei die met name gevoed wordt door de sector watermanagement.
De bruto toegevoegde waarde van de kantoorgerelateerde organisaties laat eveneens een stabiele groei zien. De groei van de informatie- en communicatie sector speelt hierin een sterke rol, wat in lijn ligt met de landelijke ontwikkeling van deze sector.
De logistieke sector laat, ten opzichte van de andere sectoren, de sterkste groei in werkgelegenheid zien, ondanks het feit dat het aandeel van deze sector in de totale bruto toegevoegde waarde gering is. Logiserwijs valt de groei in werkgelegenheid, alsmede de groei van de bruto toegevoegde waarde, samen met de geografische positie (gateway to Europe) van de regio.
De ontwikkeling van de kantoorwerkgelegenheid laat een golfbeweging zien, na een stijging tot 2008, daalde de ontwikkeling van de kantoorwerkgelegenheid in regio Zuid. Sinds 2016 neemt de groei van de werkgelegenheid weer toe, wat met name wordt aangejaagd door de sectoren informatie en communicatie en advies en onderzoek.
De groei van de werkgelegenheid van de industrie-gerelateerde sectoren blijft achter op de ontwikkeling van de kantoor- en logistieke werkgelegenheid. De groei wordt beperkt door enerzijds daling van de werkgelegenheid in de delftstoffen en industrie sector, maar wordt anderzijds gevoed door de groei van werkgelegenheid binnen watermanagement en groot- en detailhandel.
Naar sector, regio Zuid, index 1996 = 100
Vervoer en opslag
Groot- en detailhandel
Kantorenmarkt, regio Zuid, in m2
Industrial markt, regio Zuid, in m2
Logistieke markt, regio Zuid, in m2
14.000.000
8,7%
1,8%
Regio Zuid
20%
Ten opzichte van Nederland, kent regio Zuid, op basis van het aantal banen, een sterke concentratie van de sectoren industrie, landbouw, vervoer en opslag, groot- en detailhandel en energie. Daarmee kenmerkt regio Zuid zich als een regio met een industrie en logistieke focus. De concentratie van sectoren in de regio ligt in lijn met de ontwikkeling van de bruto toegevoegde waarde van de regio. De logistieke sector laat, ten opzichte van de andere sectoren, de sterkste groei in de bruto toegevoegde waarde zien. De industrie-gerelateerde sectoren volgen. De ontwikkeling van de werkgelegenheid in regio laat eveneens de sterke positie van de logistieke en industrie-gerelateerde sectoren zien. De werkgelegenheid rondom de logistieke sector laat, ten opzichte van de kantoor- en industrie-gerelateerde sectoren, de sterkste groei zien. De industrie-gerelateerde werkgelegenheid laat een stabiel patroon zien. Binnen de logistieke en industrie-gerelateerde zijn de sectoren vervoer en opslag en groot- en detailhandel aanjagers van de groei. Dit komt overeen met de sterke vertegenwoordiging in de regio.
Top 5 specialisaties regio Zuid
43%
260
280
28,9%
29,1%
42,1%
randstad zuidvleugel
Noord-Brabant en Zuid-Holland
• West-Noord-Brabant • Agglomeratie 's-Gravenhage • Delft en Westland • Groot-Rijnmond
de regio Zuidvleugel omvat de volgende gebieden
In 2021 is de kantorenopname met 27% gestegen ten opzichte van 2020. Dit heeft mede te maken met de grootste transactie van 2021 die in Den Haag werd gerealiseerd. Het RVB heeft namelijk kantoorruimte gekocht om deze te verduurzamen en vervolgens zelf in gebruik te nemen. Het aanbod is licht gedaald ten opzichte van 2020. De aanbod/opname-ratio komt uit op 3,8:1, waarmee er sprake is van een krappere markt dan de gemiddelde nederlandse kantorenmarkt. Opvallend is dat het aanbod in de regio sinds 2016 met meer dan 50% gedaald is. De tophuurprijs van EUR 235,- per vierkante wordt betaald in het CBD van Rotterdam. De leegstand in regio Zuid-Vleugel ligt met 8,2% lager dan het Nederlands gemiddelde.
De voorraad in regio Zuid-Vleugel is met 6% gestegen sinds 2016. De opname in regio Zuid-Vleugel is met 50% gegroeid ten opzichte van 2020. Daarnaast is de opname in 2021 ook boven het langjarig gemiddelde uitgekomen (15%). Het aanbod is sinds 2016 met 47% gedaald. Van de volledige vooraad in regio Zuid-Vleugel is nog maar 2,2% per direct beschikbaar. De aanbod/opname-ratio van regio Zuid-Vleugel komt uit op 1,7:1, waarmee er sprake is van een krappere marktsituatie dan de Nederlandse markt.
In regio Zuid-Vleugel is de voorraad met 50% gegroeid sinds 2016. De logistieke opname in 2021 kwam uit op 587.000 vierkante meter, een daling van 28% ten opzichte van 2020. Een daling van de opname kan het gevolg zijn van een beperkte hoeveelheid aan logistiek aanbod. Het aanbod daalde namelijk met 55%. De aanbod/opname-ratio komt uit 0,4:1, waarmee er sprake is van een krappere markt dan de Nederlandse markt. Dit is tevens de krapste marktverhouding van alle regio's
De industrie-gerelateerde sectoren zijn het sterkst vertegenwoordigd in de totale bruto toegevoegde waarde van de Zuid-Vleugel, gevolgd door de kantoorgerelateerde sectoren en de logistiek-gerelateerde sector.
Na een sterke stijging tussen 2002 en 2008 van de bruto toevoegde waarde van de logistieke sector laat de sector sindsdien een fluctuerend groeipatroon zien. In 2020 liet de sector een daling zien, als gevolg van de (handels)beperkingen die COVID-19 met zich meebracht. 2021 laat echter weer een sterke groei zien.
Hoewel de industrie-gerelateerde sector iets scherpere dalingen kent (2009 en 2014), laten de kantoor- en industrie-gerelateerde sectoren een stabiele groei zien.
In de Zuid-Vleugel heeft de kantoorwerkgelegenheid ten opzichte van 1996 de sterkste groei doorgemaakt. Deze groei valt vooral toe te schrijven aan de groei in de advies en onderzoek sector, gevolgd door een sterke groei in de informatie en communicatie sector.
De groei van de industrie-gerelateerde werkgelegenheid blijft beperkt, ondanks het feit dat de industrie-gerelateerde sectoren een groot aandeel hebben binnen de totale bruto toegevoegde waarde. In industrie sector in de Zuid-Vleugel is gekrompen, wat een drukkend effect heeft op de gehele industrie-gerelateerde sector. De industrie-gerelateerde sectoren delfstoffenwinning en energie zijn binnen de industrie-gerelateerd sector het sterkst gegroeid.
Sinds 2009 groeit de logistieke werkgelegenheid harder dan de industriele werkgelegenheid. Eveneens laat de logistieke sector een sterkere ontwikkeling zien van de bruto toegevoegde waarde dan de ontwikkeling van de bruto toegevoegde waarde van de industrie-gerelateerde sectoren.
Naar sector, regio Zuidvleugel, index 1996 = 100
Openbaar bestuur
Kantorenmarkt, regio Zuidvleugel, in m2
10,0
Industrial markt, regio Zuidvleugel, in m2
Logistieke markt, regio Zuidvleugel, in m2
0,1
0,9
4,0%
8,2%
2,2%
Regio Zuidvleugel
Ten opzichte van Nederland, kent de Zuid-Vleugel, op basis van het aantal banen, een sterke vertegenwoordiging van de sectoren delfstoffenwinning, openbaar bestuur, energie sector, vervoer en opslag en watermanagement. Daarmee kent de Zuid-Vleugel een gemixt economisch profiel, waarbij het zwaartepunt bij de industrie-gerelateerde sectoren ligt. De industrie-gerelateerde sectoren hebben ook het grooste aandeel binnen de totale bruto toegevoegde waarde van de regio. De logistiek-gerelateerde sector en de industrie-gerelateerde sectoren laten de sterkste ontwikkeling zien binnen de ontwikkeling van de bruto toegevoegde waarde. In de ontwikkeling van de werkgelegenheid laat deze regio met name een groei zien kantoor werkgelegenheid, waarbij het grootste deel van de groei kan worden toegeschreven aan de informatie- en communicatie sector. De groei van de logistiek gerelateerde-sector en de industrie-gerelateerde sectoren is eveneens waarneembaar, waarbij de sectoren vervoer en opslag en delfstoffenwinning sterke groei laten zien, wat eveneens overeenkomt met de sterke vertegenwoordiging in de regio.
Top 5 specialisaties regio Zuidvleugel
90
110
130
0,7
0,3
15.000.000
35.000.000
25.000.000
61%
170
5,0%
6,0%
30,8%
29,0%
40,2%
De groei van de bruto toegevoegde waarde van de industrie-gerelateerde sectoren wordt vooral gevoed door de groei in de groot- en detailhandel. In de kantoorgerelateerde bruto toegevoegde waarde is de informatie- en communicatie sector een aanjager. Dit ligt in lijn met de landelijke ontwikkeling.
150
4,5%
Ontwikkeling per regio tussen 1996 en 2021. Index 1996 = 100
Ten opzichte van 2020 is de opname met 14% gestegen. In 2020 werden huisvestingstrajecten stilgezet door het uitbreken van de pandemie, maar inmiddels worden deze weer opgepakt. In 2020 en begin 2021 werden vooral transacties van kleinere kantoorgebruikers en Tech bedrijven geregistreerd, maar in het tweede halfjaar van 2021 werd de dynamiek vooral gekenmerkt door grotere corporates en overheidsdiensten. Zo komt het grootste deel van de opname in 2021 op conto van de overheid en non-profit sector (32%) gevolgd door zakelijke dienstverlening (25%). Opmerkelijk is dat zelfs na een volledig 'Coronajaar' het kantorenaanbod over een heel jaar gedaald is (-10%). De vraag naar...
De industrial markt van Nederland presteert al jaren goed. Ondanks de onzekerheid op de markt vanwege de handelsoorlog tussen de Verenigde Staten en China, de PFAS- en Stikstofproblematiek en de coronacrisis blijft de vraag naar industrieel vastgoed hoog. De jaarlijkse opname van industrieel vastgoed ligt doorgaans rond of boven de 2 miljoen vierkante meter en ondanks een heel coronajaar was 2021 geen uitzondering. Met een opname van 2,2 miljoen vierkante meter ligt de opname 22% hoger dan in 2020 en ongeveer 4% boven het langjarig gemiddelde. Doordat de opname van industrieel vastgoed relatief constant blijft, daalt het aanbod al jaren. Sinds 2016 is het aanbod...
Er is al jaren een grote vraag naar logistiek vastgoed in Nederland wat ertoe heeft geleid dat meerdere locaties langs de uitvalswegen naar het achterland op interesse van gebruikers kunnen rekenen. Zo zijn er naast de traditionele logistieke hotspots Venlo, Tilburg, en Waalwijk ook andere gemeenten waar logistieke transacties worden geregistreerd. Zo wordt de 'blauwe banaan' steeds groter en zijn plaatsen als Roosendaal, Cuijk en Almelo ook toegevoegd aan de lijst van logistieke steden. De uitdijing van de banaan komt mede door de behoefte aan nieuwe distributiecentra. Door de toenemende eisen van consumenten en de alsmaar groeiende...
bruto toegevoegde waarde naar regio
Kantorenmarkt, Nederland, in m2
Industrial markt, Nederland, in m2
3.500.000
Logistieke markt, Nederland, in m2
8,4%
1,6%
Gemiddeld
22%
49%
Noord
Noordvleugel
Oost
Zuid
100.000.000
300.000.000
200.000.000
44%
42%
Ten opzichte van 2020 is de opname gestegen (14%). In 2020 werden huisvestingstrajecten stilgezet door het uitbreken van de pandemie, maar inmiddels worden deze weer opgepakt. In 2020 en begin 2021 maakten werden vooral transacties van kleinere kantoorgebruikers en Tech bedrijven geregistreerd, maar in het tweede halfjaar van 2021 werd de dynamiek vooral gekenmerkt door grotere corporates en overheidsdiensten. Zo komt het grootste deel van de opname in 2021 op conto van de overheid en non-profit sector (32%) gevolgd door zakelijke dienstverlening (25%). Opmerkelijk is dat zelfs na een volledig 'Coronajaar' het kantorenaanbod over een heel jaar gedaald is (-10%). De vraag naar kwalitatief hoogwaardig kantoorruimte is groot en het aanbod gering. Dit zal in 2022 alleen maar zorgen voor meer polarisatie op de kantorenmarkt omdat de vraag zich steeds meer concentreert in steden met het minste aanbod. Dit is ook terug te zien in het aanbod, want door krapte op de markt kan ook verouderd vastgoed weer op interesse van gebruikers rekenen.
Landelijk is de aanbod/opname-ratio uitgekomen op 4,4. Er wordt van een gezonde verhouding gesproken wanneer de ratio tussen de 1,5:1 en 2,0:1 ligt. Op dit moment is er in de gehele Nederlandse kantorenmarkt een ruime marktsituatie. Echter, op de toplocaties is er te weinig kwalitatief hoogwaardig vastgoed beschikbaar waardoor de vraag naar kantoorruimte niet geconcretiseerd kan worden. De leegstand op de Nederlandse kantorenmarkt bedraagt per ultimo 2021 8,4%. Dit is een lichte stijging ten opzichte van 2020 (8,2%) maar ligt nog ver onder het niveau van 2007 (10,3%), een ijkpunt voor een andere crisis.
lees meer
De industrial markt van Nederland presteert al jaren goed. Ondanks de onzekerheid op de markt vanwege de handelsoorlog tussen de Verenigde Staten en China, de PFAS- en Stikstofproblematiek en de Coronacrisis blijft de vraag naar industrieel vastgoed hoog. De jaarlijkse opname van industrieel vastgoed ligt doorgaans rond of boven de 2 miljoen vierkante meter en ondanks een heel coronajaar was 2021 geen uitzondering. Met een opname van 2,2 miljoen vierkante meter ligt de opname 22% hoger dan in 2020 en ongeveer 4% boven het langjarig gemiddelde.
Doordat de opname van industrieel vastgoed relatief constant blijft, daalt het aanbod al jaren. Sinds 2016 is het aanbod met meer dan 40% gedaald. Door deze ontwikkeling kunnen verouderde bedrijfshallen en incourante vastgoedobjecten weer rekenen op interesse van gebruikers. Deze krapte is ook terug te zien in de aanbod/opname-ratio, welke gedaald is naar 1,8:1. Op sommige locaties is er sprake van een ongezonde marktsituatie waar geen (hoogwaardige) bedrijfsruimte beschikbaar is waardoor er geen mogelijkheid is voor partijen om te bewegen. Door het beperkte aanbod is de verwachting dat de opname in 2022 zal temperen.
Er is al jaren een grote vraag naar logistiek vastgoed in Nederland en dit heeft ertoe geleidt dat meerdere locaties langs de uitvalswegen naar het achterland op interesse van gebruikers kunnen rekenen. Zo zijn er naast de traditionele logistieke hotspots Venlo, Tilburg, en Waalwijk ook andere gemeenten waar logistieke transacties worden geregistreerd. Zo wordt de 'blauwe banaan' steeds groter en worden plaatsen als Roosendaal, Cuijk en Almelo ook toegevoegd aan lijst met logistieke steden. De uitdijing van de banaan komt mede door de behoefte aan nieuwe distributiecentra. Door de toenemende eisen van consumenten en de alsmaar groeiende behoefte om pakjes binnen 24 uur te hebben moeten logistieke distributeurs grotere en meer toekomstbestendige distributiecentra in gebruik nemen. Hierdoor voldoen verouderde bedrijfshallen vaak niet aan de hedendaagse specificaties. Dit leidt ertoe dat logistieke gebruikers vaak met ontwikkelaars samenwerken en op zoek gaan naar een op maat gemaakte bedrijfshal. Deze ontwikkeling zorgt ervoord at de logistieke opname al sinds 2017 het logistieke aanbod overstijgt. Een volledig coronajaar als 2021 is hierop geen uitzondering.
De ontwikkeling van de opname van bedrijfsmatig vastgoed, zowel industrieel als logistiek, hangt sterk samen met de ontwikkelingen die zich momenteel over de wereld aan het manifesteren zijn. Hoewel de uitbraak van COVID-19 heeft geleid tot een lagere opname van bedrijfsmatig vastgoed in 2020, herstelt de markt zich goed. Toch heeft de uitbraak van de pandemie meer nadruk gelegd op de kwetsbaarheden in onze wereldeconomie. Zo heeft de uitbraak van COVID-19 internationale leveringsketens ontwricht: fabrieken in bijvoorbeeld Noord-Italië en China bleven gesloten, containers bleven door het gebrek aan vrachtorders en lock-downs leeg achter, met vastlopende aanvoerlijnen tot gevolg. Tegelijkertijd steeg mede door het thuiswerken de vraag naar elektronica, wat leidde tot een explosieve druk op de chipindustrie. Consumenten hebben daardoor te maken met lange levertijden van bijvoorbeeld een nieuw auto, computer of televisie. Door deze ontwikkelingen groeit het kwetsbaarheidsbesef bij bedrijven en maken zij een andere risicoafweging. Deze veranderende afweging werd al zichtbaar na incident rondom het geblokkeerde Suez kanaal. Door deze blokkade zijn transportbedrijven bezig om hun bevoorradingketens minder afhankelijk te maken van Azië en werken toe naar een meer regionale en lokale productie, ook wel ‘nearshoring’ genoemd. Dit is nodig om minder afhankelijk te zijn van de lange logistieke ketens waar heden ten dage gebruik van wordt gemaakt.
Zuidvleugel
Totaal
7,0%
Frank van der Sluys
Co-Head Strategy & Innovation
frank.vandersluys@cushwake.com
regio noord
office property market per potential label (%), per 2017
70%
30%
34%
9%
Amsterdam and surrounding area
The Netherlands
availability per potential label
High-potential
Promising
Low-potential
Take-up and availability
x 1,000 m2 ( >500 m2 lfa)
2011
2012
2013
2014
Kantorenmarkt Regio Noord De leegstand in regio Noord bedraagt 4,9% en ligt daarmee onder het Nederlands gemiddelde en onder de frictieleegstand. Deze krapte komt mede door een hoge opname van het kansrijke vastgoed in 2021. Gemiddeld genomen werd er meer kansrijk vastgoed opgenomen in Regio Noord dan in Nederland. In Regio Noord is het kansrijke aanbod bijna volledig opgedroogd. De aanbod/opname-ratio in regio Noord is 4,5:1. Hiermee is er sprake van een iets ruimere markt dan de Nederlandse markt. De opname van 2021 ligt onder het langjarig gemiddelde (-14%). Met een tophuur van EUR 145,- per vierkante meter per jaar in Groningen is dit de laagste tophuur van alle regio's.
Take-up per potential label
A short introduction text
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Sed eget metus vehicula justo ullamcorper porttitor. Fusce eu dictum turpis. Curabitur venenatis pulvinar lorem. Praesent at bibendum metus. Quisque risus sapien, blandit eu enim quis, venenatis ullamcorper nisl. Nunc vel enim lectus. Morbi elit dolor.
Nederland IN ZICHT
KLIK VERDER
De leegstand in regio Noord bedraagt 4,9% en ligt daarmee onder het Nederlands gemiddelde en onder de frictieleegstand. Deze krapte komt mede door een hoge opname van het kansrijke vastgoed in 2021. Gemiddeld genomen werd er meer kansrijk vastgoed opgenomen in Regio Noord dan in Nederland. In Regio Noord is het kansrijke aanbod bijna volledig opgedroogd. De aanbod/opname-ratio in regio Noord is 4,5:1. Hiermee is er sprake van een iets ruimere markt dan de Nederlandse markt. De opname van 2021 ligt onder het langjarig gemiddelde (-14%). Met een tophuur van EUR 145,- per vierkante meter per jaar in Groningen is dit de laagste tophuur van alle regio's.
De voorraad in regio Noord is met 2% gestegen sinds 2016. In 2021 werd ongeveer 167.000 vierkante meter industrieel vastgoed opgenomen in de regio Noord, een stijging van 25% ten opzichte van 2020. Het aanbod in de regio is sinds 2016 meer dan 50% gedaald. Van de volledige vooraad in regio Noord is nog maar 0,6% per direct beschikbaar. De aanbod/opname-ratio van regio Noord komt uit op 1,6:1, waarmee er sprake is van een krappere marktsituatie dan de Nederlandse markt.
In Noord is de kleinste logistieke voorraad te vinden. Hierdoor is de dynamiek ook relatief laag. In 2021 kwam de logistieke opname uit op 18,600 vierkante meter, waarmee de opname hoger ligt dan het langjarig gemiddelde. Het aanbod is met 30% gedaald. Met een aanbod/opname-ratio van 2,0 is de logistieke markt in Noord de meest ruime markt van alle regio's.
Het economisch profiel van regio Noord kenmerkt zich door een sterk aandeel industrie-gerelateerde sectoren. Ondanks dat industrie-gerelateerde sectoren sterk vertegenwoordigd zijn in de regio, is er een dalende ontwikkeling van de bruto toegevoegde waarde waarneembaar. Dit valt vooral te wijten aan de krimp van de sector delfstoffenwinning, een sector waarin de regio, ten opzichte van Nederland, momenteel nog een hoge mate van concentratie van kent.
Ten nadele van het industrie-gerelateerde aandeel binnen de totale bruto toegevoegde waarde, neemt het aandeel van de kantoorgerelateerde sectoren binnen regio Noord toe. De ontwikkeling van de bruto toegevoegde waarde van de kantoorgerelateerde sectoren laat een sterk groeipatroon zien. Deze groei wordt voornamelijk gevoed door de groei binnen de sector informatie en communicatie. Een trend die zich ook op landelijk niveau manifesteert.
De ontwikkling van de bruto toegevoegde waarde van de logistieke sector laat een flucturerend patroon zien. Deze sector kent een klein aandeel in het economisch profiel van regio Noord en is daarom gevoeliger dan de industrie- en kantoorgerelateerde sectoren.
Hoog opgeleid
middelbaar opgeleid
laag opgeleid
